ZDANIEM EKSPERTA. Zaburzenia zachowania

Dzieci i młodzież w kolejnych etapach swojego rozwoju prezentują różnorodne zachowania „trudne”, co jest naturalną pochodną kształtującej się w człowieku odrębności, tożsamości i poczucia sprawstwa.

Kiedy zachowania trudne stają się zachowaniami zaburzonymi? Kwestię tę precyzuje Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10. Są to powtarzające się i utrzymujące sposoby postępowania, które prowadzą do pogwałcenia podstawowych praw innych osób bądź do naruszenia stosownych dla wieku norm społecznych lub zasad. Zachowania zaburzone ujęto w cztery podstawowe kategorie (szczegółowo opisane w podręczniku): zachowania agresywne wobec ludzi i zwierząt, które powodują zagrożenie fizyczne lub wyrządzają krzywdę, niszczenie własności, oszustwa lub kradzieże oraz poważne naruszenie obowiązujących zasad, norm, reguł, nakazów i praw.

Tym samym wyłania się obraz dziecka zagrożonego niedostosowaniem społecznym. Z reguły problemy z jego zachowaniem zaczynają się niewinnie: opór, łamanie ustaleń, działania przekorne interpretowane jako złośliwość charakteru, ignorowanie nałożonych obowiązków. Eksponowane zawsze w przestrzeni, której racja bytu opiera się o jasne założenia, zasady, regulaminy – najczęściej w szkole. Problemy początkowo interpretowane jako skutek niewłaściwego wychowania, braku dojrzałości szkolnej, nienależytej uwagi ze strony rodziców, albo też przejaw buntu adolescenta. Pozbawione stanowczej reakcji ukierunkowanej na skuteczne rozwiązania jeszcze w zarodku – kiełkują, by w końcu wybrzmieć pełnym alarmem. Nagle okazuje się, że zachowanie młodego człowieka wymknęło się całkowicie spod kontroli dorosłych, a wszelkie podejmowane wobec niego działania nie przynoszą poprawy sytuacji. Młody człowiek zaczyna funkcjonować poza zasadami. I stacza się po równi pochyłej w inną rzeczywistość – nie przystającą do wszystkiego tego, co go otacza na co dzień.
Dziecko formułuje aroganckie komentarze i wypowiedzi w stosunku do rówieśników oraz osób dorosłych. Nagminnie odmawia wykonywania poleceń, ostentacyjnie łamie obowiązujące zasady. Bez skrępowania zaczyna używać wulgaryzmów, okłamuje lub wykazuje całkowity brak skruchy z powodu krzywdzących zachowań, których się dopuszcza. Coraz częściej popada w niekontrolowaną złość i korzysta z agresji czynnej jako narzędzia wymierzania sprawiedliwości albo tylko sposobu na rozładowanie silnego napięcia. Tak więc chowa, niszczy cudze rzeczy lub wyposażenie pomieszczeń, kradnie, albo też pluje, kopie, obcina komuś włosy, dotkliwie bije, zastrasza groźbami lub ostrymi narzędziami – mierzy w innych nożyczkami, sztućcami, czasem narzędziami, które bez zezwolenia przynosi do szkoły. Szkoły alarmują, że zachowania takie stają się nie do opanowania, stanowią zagrożenie dla bezpieczeństwa samego dziecka z problemem i osób znajdujących się w jego otoczeniu, a przede wszystkim uniemożliwiają konstruktywną pracę w klasie. Dziecko staje się bezwzględnym tyranem grupy, w której przyszło mu funkcjonować.

W okresie adolescencji pojawiają się znacznie śmielsze formy zawalczenia z otoczeniem: eksperymenty z używkami i substancjami psychoaktywnymi, kradzieże, ryzykowne zachowania seksualne, notoryczne wagary – aż do całkowitego zaprzestania uczęszczania do szkoły. Wachlarz ten należy uzupełnić o znaczące pogorszenie sytuacji edukacyjnej ucznia, które praktycznie zawsze towarzyszy kłopotom natury emocjonalno – społecznej.
Zignorowanie pierwszych symptomów zaburzeń zachowania zawsze skutkuje ich pogłębieniem, a w konsekwencji zagrożeniem niedostosowaniem społecznym, w obliczu którego staje dziecko. Z tego punktu bardzo już blisko do wkroczenia na drogę konfliktów z prawem i wykluczenia społecznego. A ta droga jest często jednokierunkowa – w otchłań, z której samemu wydostać się niepodobna.

Jak przeciwdziałać takiemu ryzyku? To wątek na zupełnie odrębną wypowiedź. Praktyczne wskazówki, kierunki działań profilaktycznych oraz interwencyjnych z obszaru omawianego problemu będą zasadniczym tematem konferencji poświęconej problematyce dziecka zagrożonego niedostosowaniem społecznym, która z końcem listopada odbędzie się w Legionowie. Serdecznie zapraszamy!

Alicja Błaszczuk
Psycholog Poradni Psychologiczno – Pedagogicznej

Zapraszamy do udziału w konferencji na temat
“Dziecko zagrożone niedostosowaniem społecznym”

Komentarze