ZDROWIE I URODA. Aktywność fizyczna a astma oskrzelowa część II

Znaczenie wysiłku w astmie oskrzelowej można rozpatrywać w dwóch aspektach. Pierwszy to działanie niepożądane wywołujące skurcz oskrzeli istotny w astmie. Drugie to działanie związane z dobrą kondycją fizyczną wspomagającą czynność układu oddechowego, nawet jeżeli wzmożony wysiłek wywołuje objawy astmy
Astma oskrzelowa jest przewlekłą chorobą zapalną dróg oddechowych, w której biorą udział liczne komórki i substancje przez nie uwalniane.

W przebiegu a.o. stwierdza się zmniejszenie przepływu powietrza w drogach oddechowych, które jest odwracalne samoistnie lub pod wpływem leków, a także nadreaktywność oskrzeli. Zaostrzenie a.o. jest związane z nasileniem kaszlu i duszności. Czynnikami powodującymi zaostrzenie choroby jest między innymi wysiłek fizyczny i hiperwentylacja.

Jeszcze w poprzednim pokoleniu osoby chore na a.o. ostrzegano, by nie brały udziału w żadnych zajęciach sportowych i zawodach. W rezultacie większość chorych prowadziła życie mało aktywne, a ich kondycja fizyczna stopniowo się pogarszała, to zaś odbijało się na wydolności układu oddechowego. Współcześni lekarze doskonale rozumieją znaczenie ćwiczeń fizycznych dla umysłu, serca i całego organizmu, zachęcając wszystkich w tym także chorych na astmę do regularnych ćwiczeń.

Astma oskrzelowa jest najczęstszą chorobą układu oddechowego stanowiącą poważny problem zdrowia publicznego na świecie. Ta przewlekła choroba dotyka ludzi w każdym wieku i może mieć ciężki, a niekiedy śmiertelny przebieg. Występuje u około 10-15% dzieci oraz u 5-10% dorosłych. W Ameryce około 9 milionów ludzi cierpi na astmę wysiłkową, co jednak nie zniechęca do sportu ani młodych, ani starszych. Wielu z nich traktuje ćwiczenia fizycznie bardzo poważnie. Z trudnościami oddechowymi związanymi z a.o. zmaga się około 12% olimpijczyków. Wśród osób chorych na a.o,, które zdobyły wiele medali należy wymienić Amy Van Dyken reprezentującą USA na Letnich Igrzyskach Olimpijskich w 1996 r. w Atlancie, gdzie zdobyła 4 złote medale i pobiła rekord olimpijski w pływaniu mimo, że od dziecka chorowała na astmę o ciężkim przebiegu, Jackie Joyner-Kersee – mistrzyni świata w skoku w dal i w siedmioboju oraz Dominika Wilkinsa – koszykarza, zawodnika Atlanta Hawks.

Astma wysiłkowa i powysiłkowy skurcz oskrzeli (p.s.o.) to zespół objawów: duszności, kaszlu oraz świszczącego oddechu, pojawiającego się w kilka minut po wykonaniu wysiłku. Powysiłkowa duszność bronchospastyczna pojawia się u 36-79% pacjentów, częściej u dzieci niż u dorosłych. Jej nasilenie jest zazwyczaj proporcjonalne do stopnia obciążenia wysiłkiem, a częstość występowania podobna zarówno w atopowej, jak i nieatopowej postaci choroby. Pomimo, że patofizjologii p.s.o. poświęcono wiele lat badań, to nadal nie wszystkie cechy tego objawu zostały jeszcze wyjaśnione.

Mechanizm odpowiedzi astmy wysiłkowej przebiega 2 etapowo: w formie odpowiedzi wczesnej – wystąpienie skurczu w 6-8 minucie ćwiczeń oraz w formie późnej, która występuje u około 30% pacjentów z a.o. wysiłkową. Ta ostatnia objawia się ponownym spadkiem w funkcjonowaniu płuc po 6-8 godzinach od zakończenia wysiłku. Po mniej więcej 15 minutach od rozpoczęcia wysiłku pojawia się maksymalny spadek czynności płuc, a po dalszych 30-60 minutach . czynność płuc powraca do poziomu wyjściowego.

Do klasycznych objawów astmy wysiłkowej występujących bezpośrednio po 6-8 minutach należy: kaszel, wzmożone odkrztuszanie plwociny, świszczący oddech i/lub uczucie ciasnoty w klatce piersiowej. Dodatkowo mogą wystąpić bóle brzucha, zmęczenie i złe samopoczucie.

Rozpoznanie choroby umożliwia test prowokacji znacznym wysiłkiem. Zalecane jest wykonywanie wysiłku zbliżonego do maksymalnego przez przynajmniej 6 min. Zazwyczaj stosuje się okres 7-10 minutowy, zaś jego wydłużanie może prowadzić do zmniejszenia p.s.o. Prostym sposobem oceny wysiłku zbliżonego do maksymalnego jest obserwacja częstości czynności serca, która w tych warunkach objawia się przyspieszeniem do 80-90% wyliczanej z wieku częstości maksymalnej.

O wystąpieniu p.s.o. decyduje wielkość wentylacji i fizyczne cechy wdychanego powietrza. Jeżeli badany oddycha suchym i/lub ochłodzonym powietrzem, to łatwiej dochodzi do powysiłkowego skurczu oskrzeli.

Astma wysiłkowa jest ważnym problemem diagnostycznym i terapeutycznym, z którym może spotkać się lekarz specjalista medycyny sportowej. Prawidłowe leczenie zabezpiecza pacjenta przed powysiłkowym skurczem oskrzeli i umożliwia mu rekreacyjne lub wyczynowe uprawianie sportu. Różne formy aktywności fizycznej charakteryzują się niejednakową zdolnością do prowokowania spastycznego skurczu oskrzeli . Przerywany wysiłek o umiarkowanej intensywności chroni sportowca przed wystąpieniem skurczu i albo nie dochodzi do niego, albo wysiłek ten wprowadza sportowca w okres refrakcji lub zgoła łagodzi objawy.

Sekret wyboru dla osoby z astmą powysiłkową polega na wyborze sportu, w którym nie dochodzi do ochłodzenia śluzówki lub wykonywany wysiłek ma charakter interwałowy. Do dyscyplin takich należy pływanie, kajakarstwo, chód sportowy i gry sportowe. Najgorszy jest wybór sportu o długotrwałej i stałej, nieprzerwanej intensywności. Klasycznym przykładem są biegi długodystansowe.

Od dawna wiadomo, że powysiłkowy skurcz oskrzeli łatwiej występuje po zakończeniu biegu na wolnym powietrzu, szczególnie w zimnym otoczeniu. Ważnymi czynnikami wyzwalającymi a.o. wysiłkową są warunki środowiska, takie jak zanieczyszczenie środowiska (dym tytoniowy, dwutlenek siarki i tlenek azotu) oraz alergeny pochodzące z powietrza (pleśnie i pyłki).
Wysiłek wykonywany podczas pływania lub jazdy na cykloergometrze w pomieszczeniu zamkniętym nie wywołuje p.s.o., a pojawiający się w tych warunkach skurcz oskrzeli z reguły nie jest wielki. Krótki, ale intensywny wysiłek 1-2 minutowy nie wywołuje skurczu, zaś wysiłek przedłużający się do 7-10 minut, zbliżony do submaksymalnego, może sprowokować wystąpienie p.s.o. W praktyce wzrost oporu dróg oddechowych po wysiłku występuje najczęściej u pacjentów chorujących na a.o. Niezmiernie rzadko wysiłek fizyczny jest jedynym czynnikiem wywołującym napad astmy u osoby bez obciążenia atopią lub innymi chorobami układu oddechowego. Dolegliwość ta występuje u sportowców, szczególnie u osób uprawiających dyscypliny związane z narażeniem na zimne powietrze lub z dużą wentylacją minutową.

W świetle faktów, że u chorych na a.o. występuje nadreaktywność oskrzeli i wysiłek fizyczny wyzwala skurcz oskrzeli, zaś intensywny trening prowadzi do nadmiernej odpowiedzi oskrzeli, niezwykle ważną dla obecnie prowadzonych programów aktywności ruchowej u chorych na a.o jest praca Jonesa i wsp. autorzy wykazali, że w zależności od czasu trwania wysiłek fizyczny może spowodować różną reakcję oskrzeli. Obiektywnym jej pomiarem jest badanie spirometryczne. Wysiłek trwający 1-2 min., na przykład podczas biegu, często powoduje rozszerzenie światła oskrzeli. Reakcja ta jest krótkotrwała, a powrót do wartości wyjściowych następuje po około 5 minutach. Powtarzanie tego samego rodzaju ćwiczeń w okresach 1-godzinnych lub krótszych, powoduje postępujące zmniejszanie się spadku PEFR, aż do braku znamiennych różnic w porównaniu z badaniem wyjściowym. Jeżeli następne ćwiczenie przeprowadzone jest krótko po minięciu pierwszego powysiłkowego skurczu oskrzeli, wówczas ciężkość kolejnych powysiłkowych obturacji jest mniejsza. Umiejętne wykorzystanie tych zjawisk stało się podstawą prowadzonych programów rehabilitacji chorych na a.o. i uzyskiwania bardzo zachęcających wyników. Jednakże warunkiem powodzenia skutecznego jest przestrzeganie i stosowanie następujących zasad:
1. leczenie a.o. stosowne do ciężkości choroby,
2. przed każdą formą zajęć sportowych jako premedykację należy stosować krótkodziałający b-mimetyk (w formie inhalacyjnej) oraz niesteroidowy lek p/zapalny,
3. każdą jednostkę treningową należy rozpocząć od 10-15 minutowej rozgrzewką, o umiarkowanym i narastającym natężeniu,
4. zasadnicze zajęcia sportowe powinny mieć charakter naturalnego treningu interwałowego, z wykorzystaniem gier i zabaw (piłka nożna, siatkówka, biegi rozstawne, biegi na orientację, jazda na rowerze, piesze wycieczki w góry, pływanie i inne); czas trwania zajęć właściwych powinien wynosić około 30 minut,
5. obciążenie pracą w czasie treningu powinno mieć natężenie submaksymalne.

Dobrze zaplanowany i realizowany trening u chorych na astmę, może być nie tylko bezpiecznie obciążony dużym wysiłkiem, w czasie którego, jak i po jego zakończeniu, nie obserwuje się napadów duszności, ale także po właściwie prowadzonym programie stwierdza poprawę wydolności fizycznej. Obawa o niekorzystny wpływ uprawiania sportu przez chorych na a.o. na reaktywność oskrzeli, ich zwiększonej obturacyjnej odpowiedzi na trening wydaje się być nieuzasadniona, jednakże pod warunkiem równoczesnego leczenia zwłaszcza preparatami o działaniu przeciwzapalnym.

Chorzy na a.o. najczęściej unikają uprawiania sportu wyczynowego, natomiast osoby z lekkimi lub dyskretnymi objawami choroby, często nie rozpoznawanymi, będą uprawiać sport, także wysokiego wyczynu. Dla tych ostatnich istnieją jednak programy profilaktyki i leczenia, pozwalające na kontynuowanie kariery sportowej. Przykładem dobrze prowadzonego programu jest dr Denis Brown.  Poprzez ciągły trening i stałą pracę zdobył Monte Everest, zaś z 40-osobową grupą polskich dzieci chorych na astmę oskrzelową bez problemów wszedł na Giewont.

red.

Komentarze