TAM, GDZIE ŻYŁY SMOKI
2018-03-11 2:41:19
Badanie pradawnego życia
Obecnie żyjące zwierzęta i rośliny to tylko niewielka część ogromnej różnorodności gatunków, które przez setki milionów lat pojawiały się i znikały na naszej planecie. Szacuje się, że obecnie żyjące gatunki stanowią tylko ok. 1 % wszystkich zamieszkujących kiedykolwiek Ziemię. Większość historycznych organizmów wymarła w różnych momentach historii. Nauką badającą wymarłe organizmy jest paleontologia. Paleontolodzy starają się poznać wymarłe życie, badając ślady pozostałe po nim w skałach. Pozostałości wymarłych organizmów odnajdywane w skałach nazywamy skamieniałościami. Są to najczęściej kości, muszle, pancerze, jaja, a także odciski ciała.
Gdzie szukać skamieniałości?
Powstanie skamieniałości to pewnego rodzaju wyjątek od reguły. Po śmierci organizmu, jego ciało najczęściej ulega rozkładowi. Jeśli nie zostanie zjedzone w całości przez drapieżniki i padlinożerców, po pewnym czasie rozkładają je bakterie i grzyby, a szkielet ulega zniszczeniu w wyniku działania wiatru, wody i zmieniającej się temperatury. Czasami jednak zdarza się, że martwy organizm znajdzie się w miejscu, gdzie rozkład jest utrudniony bądź niemożliwy. Przykładem takich warunków są dna niektórych jezior i stawów. Jeśli woda przy dnie pozbawiona jest tlenu, nie żyją w niej mikroorganizmy odpowiedzialne za rozkład martwych zwierząt i roślin. Na brzegu, gdy ciało zostanie przykryte mułem rzecznym, szkielet także ma szanse zachować się w postaci skamieniałości.
Warstwy skalne
Jeśli szukamy skamieniałości należących do dinozaurów, musimy prowadzić wykopaliska w skałach, które powstały w czasach gdy gady te chodziły po Ziemi. Bardzo często warstwy skał sprzed setek milionów lat są ukryte głęboko pod powierzchnią Ziemi i przykryte młodszymi osadami. Paleontolodzy nie mają do nich dostępu. Czasami jednak bardzo „stare” skały w wyniku działania procesów geologicznych znajdują się płytko lub odsłaniają się na powierzchni. Można wtedy prowadzić wykopaliska. Naukowcy badający skały tworzą mapy geologiczne, na których zaznaczają położenie skał różnego wieku.
Zmienne oblicze Ziemi
Wygląd naszej planety zmieniał się na przestrzeni milionów lat. Znane nam dzisiaj kontynenty miały niegdyś inny kształt, a klimat w różnych rejonach świata różnił się od współczesnego. Tam, gdzie teraz rozciągają się pustynie, przed milionami lat mogły szumieć morskie fale. W miejscach mroźnych kiedyś rosły tropikalne dżungle. Niegdyś wysokie góry zniknęły ustępując miejsca nizinom. Dlatego wędrując po górach możemy natknąć się na skały, które miliony lat temu powstały w oceanie, a w nich zachowane skamieniałości zwierząt morskich. Osady te mogą leżeć na starszych o miliony, albo nawet dziesiątki milionów lat skałach powstałych jeszcze w innym środowisku – np. uformowanych z piasku naniesionego przez kiedyś płynącą w tym miejscu rzekę. W nich mogą tkwić z kolei skamieniałości ryb słodkowodnych i zwierząt lądowych zamieszkujących kiedyś okolice rzeki. Wszystkie te skały mogą znajdować się na jeszcze starszym podłożu granitowym, uformowanym z zastygniętej magmy. Zmieniające się stopniowo oblicze naszej planety i zamieszkujące ją organizmy pozwalają geologom podzielić dzieje Ziemi na trwające setki milionów lat ery, a te na trwające dziesiątki milionów las okresy.
Smok wawelski
205-200 milionów lat temu pod koniec okresu zwanego triasem, na terenach dzisiejszej Polski żył dinozaur – Smok wawelski.
Jego skamieniałe kości zostały odnalezione przez paleontologów na Śląsku, w starej cegielni w miejscowości Lisowice. Naukowcy trafili tu także na kości dicynodontów (niektóre ze śladami zębów Smoka) oraz skamieniałości wielu innych zwierząt i roślin występujących na terenach dzisiejszej Polski ponad 200 milionów lat temu. Smok wawelski to nazwa naukowa, którą dinozaur otrzymał na cześć baśniowego bohatera.
W triasie wszystkie kontynenty połączone były w jeden ogromny kontynent zwany Pangeą. Panował na nim suchy, półpustynny klimat. W tych surowych warunkach Smok wawelski polował na dicynodonty – roślinożerne gady ssakokształtne wielkości dzisiejszej krowy, których stada pasły się wśród paprociowych łąk rosnących w pobliżu nielicznych stawów i rzeczułek na suchej sawannie późnotriasowej dzisiejszego Śląska. Smok wawelski był prawdopodobnie największym drapieżnikiem swojego ekosystemu. Osiągał długość do 6 metrów. O tym, że polował na inne zwierzęta świadczą jego ostre i zakrzywione jak u tyranozaura zęby oraz łapy wyposażone w długie pazury.
Dinozaury w planetarium
„Tam, gdzie żyły smoki” to nowy pokaz w planetarium Centrum Nauki Kopernik. Z pewnością zachwyci najmłodszych wielbicieli dinozaurów. Pozwoli im zapoznać się z pracą paleontologa, zajrzeć w głąb Ziemi i poszukać skamieniałości wielkich gadów, a także zobaczyć jak zmieniała się nasza planeta na przestrzeni milionów lat.
Widzowie poznają także historię odkrycia polskiego dinozaura. Pokaz jest interaktywny, w całości prowadzony na żywo. Jego przebieg w dużej mierze zależy od decyzji widzów. Trwa 45 minut i jest polecany dla dzieci od 5. roku życia.
Premiera – 10 marca 2018 r.
Bilety: www.kopernik.org.pl